شاتون زدن در خودرو چیست؟ و چطور می توانیم از آن جلوگیری کنیم؟
شاتون زدن در خودو از مسائل مهمی است که بسیاری از رانندگان با آن درگیر هستند. شما می توانید با اطلاع داشتن از دلایل شاتون زدن خودرو در بسیاری از موارد آن را رفع کنید. شناخت علائم شاتون زدن خودرو برای رانندگان بسیار مفید است زیرا شما می توانید در بسیاری از موارد با شناسایی این علائم از وارد شدن آسیب های بیشتر جلوگیری کنید. البته یکی از راه هایی که بیشتر رانندگان این مشکل را متوجه می شوند در واقع صدای شاتون زدن ماشین است.
شاتون چیست و چه کاربردی در خودرو دارد؟
در واقع شاتون یکی از قطعات مهم موتور است که وظیفه ارتباط بر قرار کردن میل‌لنگ و پیستون را بر عهده دارد. شاتون در کنار این ارتباط حرکت عمودی (رفت و برگشتی) پیستون را به حالت چرخشی یا دورانی نیز انجام می دهد و همچنین میزان انرژی مورد نیاز برای حرکت پیستون در جهت بالا را برای ایجاد تراکم بین مخلوط سوخت و هوا در محفظه احتراق، به آن منتقل می‌کند. شاتون نیروی مورد نیاز برای به حرکت در آوردن پیستون را از میل‌لنگ دریافت می‌کند. وظیفه اصلی شاتون انتقال نیرو بین میل‌لنگ و پیستون و برعکس آن است، علاوه بر این موضوع شاتون این نیرو را ضمن انتقال به حالت چرخشی به عمودی نیز تبدیل می‌کند. شاتون عمل تبدیل نیروی چرخشی به عمودی و بالعکس را به کمک یاتاقان انجام می‌دهد.
ساختار شاتون
شاتون میله‌ای است که دارای دو سر بزرگ و کوچک است که در دو طرف میله قرار دارد. طراحان این قطعه تلاش می کنند که در عین سخت و مقاوم بودن تا حایی که امکان دارد وزن زیادی هم نداشته باشد. استحکام این قطعه باعث می شود که مقاومتش در برابر فشارهای پیستون و کشش‌های آن در زمان رفت و آمد مناسب باشد. قسمت های تشکیل دهنده این قطعه عبارت اند از:
سر کوچک
این بخش از این قطعه در واقع یک تکه ساخته می‌شود و با بدنه و ساق در همانگی کامل می باشد. سر کوچک شاتون با پیستون تماس دارد و به وسیله گژن پین به آن متصل می‌شود. این سر کوچک یک یاتاقان را تشکیل می‌دهد و در داخل آن یک بوش قرار می گیرد. جنس این بوش از مس یا برنج است که همواره در تماس با گژن پین می باشد و همین مسئله مانع از سایده شدن سطح داخلی یاتاقان کوچک شاتون می‌شود. ضربات پیستون اول با این بخش برخورد دارند. حتما بخوانید: لیسه گیری خودرو به چه معناست؟
بدنه
بدنه در واقع قسمت بین دو سر شاتون است که به شکل ریخته‌گری با سر کوچکتر یا یاتاقان کوچک به صورت یکپارچه طراحی می‌شود و با قسمت بالایی یاتاقان بزرگتر نیز یک تکه است. اگر یاتاقان بزرگتر حالتی یک تکه داشته باشد باید کل آن یکپارچه ساخته شود. ضربات و نیروی پیستون پس از یاتاقان کوچک به بدنه منتقل می شوند و به وسیله آن در نهایت به یاتاقان بزرگ می‌رسند.
سر بزرگ
این قسمت بخش متحرک شاتون است که در دو نوع تولید می‌شود و به وسیله لنگ میل‌لنگ به آن اتصال داده می شود. حرکت این یاتاقان باعث چرخش لنگ و انتقال حرکت عمودی پیستون به میل‌لنگ و تبدیل آن به حرکت چرخشی برای به حرکت در آمدن چرخ‌ها می‌شود. برای جلوگیری از سایش سطح داخلی آن با لنگ از بوش استفاده می شود. دو نوع مختلف یاتاقان متحرک شاتون عبارتند از:
شاتون متحرک دو تکه
تکه‌های این نوع یاتاقان شاتون به وسیله دو پیچ و مهره به هم وصل می‌شوند. در صورت دو تکه بودن این یاتاقان، نیمه پایینی آن را کپه می‌نامند که با دو پیچ و مهره به نیمه بالایی متصل می‌شود. در این صورت بوش درون این یاتاقان نیز به صورت دو نیم بوش در داخل آن به کار می‌رود.
شاتون متحرک یک تکه
در بعضی موارد یاتاقان متحرک به صورت یک تکه طراحی می‌شود که در این حالت با بدنه و ساقه شاتون نیز یکپارچه می باشد که در این صورت یک تکه بودن فرم طراحی میل‌لنگ هم باید دچار تغییرات شود. قرارگیری یاتاقان متحرک روی لنگ میل‌لنگ نیز با پیچ کردن دو تکه آن زیر و روی میل‌لنگ ممکن نیست و باید حتما شیوه سوار شدن یاتاقان متحرک با میل‌لنگ هماهنگ باشد. بوش این یاتاقان‌ها به صورت غلتک‌های کوچک یا بلبرینگ درون آن قرار دارد. اطلاع داشتن از قطعات سازنده باعث می شود که شما شاتون زدن در خودرو را عمیق تر متوجه شوید.
شاتون زدن در خودرو چگونه اتفاق می افتد؟
شاتون زدن یکی از عوامل مهم گیریپاژ کردن موتور خودرو است که البته از بدترین نوع آنها نیز شناخته می شود. شاتون زدن در شرایطی پیش می آید که حجم روغن موجود در کارتل به کمتر از میزان استاندارد کاهش پیدا کند یا روغن خاصیت روانکاری خود را از دست بدهد. این حالت باعث می شود که پیستون خشک کار کند و حرارت آن به شدت افزایش یابد. بالا بودن میزان این حرارت باعث انبساط بیشتر قطعات پیستون می شود و در نتیجه گژن پین درون شاتون قفل خواهد شد. میزان فشار وارد شده از طرف پیستون حرکت رو به پایین دارد و همزمان با قفل کردن شاتون باعث خم شدن یا شکستن آن می‌شود. اگر شاتون کاملا قفل شود شدت فشار آن را می شکند و به دیواره سیلندر ضربه وارد می‌کند. میزان قدرت این ضربه باعث ترک خوردن دیواره سیلندر خواهد شد در این شرایط شاتون، میل لنگ، سیلندر و یاتاقان‌ها همه دچار آسیب می شوند و باید تعمیر شوند. دقت داشته باشید که این حالت در شرایطی اتفاق می افتد که خودرو سرعت زیادی داشته باشد و همچنین دور موتور هم بالا باشد.
مفاهیم عمومی خودرو: صفر شویی خودرو را به چه عملیاتی می گویند؟
اگر سرعت خودرو و دور موتور پایین باشد به احتمال زیاد قفل شاتون باز می شود و می تواند به کار خودش ادامه دهد ولی در شرایط به شدت سخت. زمانی که خودرو در این حالت قرار دارد فشار پیستون شاتون را خم می کند و در حین حرکت با دیواره سیلندر برخورد دارد و صدای بلندی در حین کار کردن موتور شنیده می شود که در واقع رانندگان آن را به عنوان صدای شاتون زدن ماشین در هنگام خرابی می شناسند. این شرایط دو حالت کلی دارد که در حالت اول خودرو کاملا می‌ایستد و موتور دیگر توانایی ادامه حرکت را ندارد. اما در حالت دوم دور موتور افت شدیدی دارد و خودرو به سختی حرکت را ادامه می دهد که به شدت هم برای ماشین مضر است. این توضیحات برای شما عزیزان شرایط شاتون زدن در خودرو را به طور کامل متوجه بیان کرده است.
علائم شاتون زدن خودرو
با اینکه شاتون از قطعات کم استهلاک خودرو به شمار می آید و رانندگان کمتر پیش می آید که خرابی آن را ببینند و به طور معمول تصادف‌های شدید از عوامل مهم آسیب دیدن شاتون ها هستند. علائم خرابی شاتون عبارتند از:
صداهای نا متعارف موتور
زمانی که حرکت می کنید و موتور در دورهای بالایی قرار دارد اگر صداهایی غیر عادی از ناحیه موتور شنیدید مطمئن باشید که شاتون خودرو دچار مشکل شده است. دقت داشته باشید که این صداها در ابتدا شروع حرکت یا زمان توقف خودرو کمتر شنیده می‌شوند زیرا موتور دور بالایی ندارد.
صدای تق‌تق از کاپوت
این صدا در شرایطی شنیده می شود که شاتون خشک کار کند و یا به میل لنگ و انگشتی پیستون گیر کرده باشد. البته صدای تق‌تق به دلیل ایجاد اصطکاک است و ضعیفتر از صدای قبلی شنیده می‌شود.
پرت شدن قطعات به فضای بیرون خودرو
اگر تصادفی داشتید یا با سرعت به جایی برخورد کردید دقت کنید که قطعه ای از زیر کاپوت به بیرون پرت نشده باشد زیرا یکی از علائم خرابی شاتون است.
روغن‌ریزی
بیرون ریختن روغن موتور یکی از علائم اصلی خرابی شاتون است. زمانی که این مشکل رخ داد پس از بررسی اجزاء دیگر خودرو حتما سری به شاتون بزنید. توجه داشته باشید که اگر صدایی غیر معمول یا هرکدام از علائم خرابی شاتون را مشاهده کردید حتما توقف کنید و در اولین فرصت ممکن خودرو را به تعمیرگاه برسانید زیرا اگر شاتون خودرو مشکل داشته باشد می تواند آسیب های اساسی به خودرو وارد کند و به صورت کلی هزینه شاتون زدن ماشین بالا است. بیشتر بدانید: تمیز کردن سنسور اکسیژن ماشین را چگونه می توان انجام داد.
دلایل خرابی شاتون خودرو
اصلی‌ترین دلیل شکستن بلوک سیلندر، ترک خوردن سیلندر و آسیب به آنها شکستن شاتون می باشد. ولی دلایل شاتون زدن ماشین صرفا همین نکته نیست و به عوامل زیادی مربوط می شود که عبارت اند از:
تنظیم نادرست شاتون
یاتاقان متحرک شاتون که روی لنگ میل‌لنگ سوار می‌شود باید با دقت روی آن تنظیم شود تا حین حرکت برخوردی بین آنها اتفاق نیفتد. اگر این دو تنظیم نباشند احتمال دارد که آسیب اساسی ببینند. مستهلک شدن پیچ و مهره در ارتباط با این اتصال ها هم می‌تواند منجر مختل شدن تنظیمات شود. اگر خار گژن پین درست در جایگاه خود روی پیستون قرار نگیرد اتصال آن با شاتون دچار مشکل می شود و عملکرد شاتون را مختل می کند.
کیفیت پایین شاتون
اگر ساخت شاتون با دقت و توجه کافی صورت انجام نشده باشد و کیفیت نهایی آن کم باشد شاتون تحت فشارهای ناشی از ضربات پیستون و میل‌لنگ قرار می گیرد و به راحتی دچار خمیدگی یا شکست می‌شود.
روغن‌کاری نامناسب
این مورد که تقریبا محتمل ترین عامل خرابی شاتون است در اثر تعویض دیرتر از موعد روغن موتور اتفاق می‌افتد و همچنین استفاده از روغن‌های نامرغوب که خاصیت روانکاری لازم را ندارند. همچنین خرابی پمپ روغن و سیستم روانکاری خودرو نیز می‌تواند در ایجاد این مشکل نقش داشته باشد.
استفاده از دنده معکوس
در سرعت بالا و موقعیت های نامناسب استفاده از دنده معکوس می‌تواند به شاتون آسیب عمیقی وارد کند. بهتر است بدانید به طور کلی استفاده از دنده معکوس برای قطعات خودرو مضر است و عمر مفید آنها را کاهش می دهد.
حتما بخوانید: از طریق چه کارهایی می توان مصرف سوخت خودرو را کاهش داد؟
عملکرد ناقص پیستون
اگر اصطکاک زیاد بین پیستون و سیلندر به هر دلیلی ایجاد شود احتمال دارد ضربات پیستون به شاتون غیر قابل کنترل شود و به شاتون آسیب وارد کند.
مستهلک شدن یاتاقان متحرک
اگر یاتاقان متحرک مستهلک و فرسوده شود این امکان وجود دارد که با ایجاد اصطکاک بین شاتون و میل‌لنگ، عملکرد شاتون را سخت کند و به آن آسیب بزند.
تصادفات
تصادف و ضربه شدید از دلایل اصلی شکستن و خرابی شاتون می باشد.
