آیا بورس کالا به کاهش قیمت خودرو کمک می کند؟

خودروسازان بزرگ کشور در سال‌های اخیر همواره با زیان کار کرده‌اند، به‌ویژه خودروسازی سایپا و ایران خودرو علی‌رغم حمایت‌های دولت، تولیدات زیاد و مشتریان بی‌شمار نتوانسته‌اند از زیر سایه بیکاری خارج شوند. این اتفاق در حالی رخ می دهد که در سال های گذشته اختلاف قیمت کارخانه و بازار محصولات این دو خودروساز چندان زیاد نبوده است اما به مرور زمان و افزایش نرخ ارز، کنترل قیمت کارخانه و رشد قیمت در یک خط است با قیمت بازار این محصول فاصله زیادی وجود دارد. که بین این دو تفاوت ایجاد کرد.

اختلاف قیمت ایجاد شده در سال‌های اخیر نه تنها به نفع تولیدکنندگان عمده بوده، بلکه مصرف‌کنندگان نیز از کنترل قیمت‌های کارخانه‌ها سودی نبرده و در نهایت سود زیادی را به جیب عده‌ای سرازیر کرده است. یکی از راهکارهای کاهش این اختلاف فاحش ایجاد بستر شفاف برای عرضه محصولات در بازار متمرکز است و دولت فعلی به درستی عرضه محصولات خودرویی در مبادلات کالا را از این مغایرت مهم انتخاب کرده است. اما سوال اینجاست که چرا با وجود خودرو در بورس همچنان به افزایش قیمت انواع خودرو در بازار ادامه می دهیم؟ آیا در انتخاب روش یا نوعی ابزار به نام بورس مشکل دارد؟ عوامل خارجی مانند تورم بازار پول و عدم اطمینان اقتصادی تا چه اندازه در این آشفتگی نقش دارند؟ ظهور خودرو به عنوان یک انتخاب سرمایه ای در بین مردم چه نقشی در این جهش قیمتی دارد؟

در نمودار زیر مقایسه ای بین قیمت دلار و بازار آزاد، قیمت کارخانه ای و قیمت بازار سهام خودرو انجام شده است. برای ساده‌تر شدن موضوع، سبد محصولات پژو از تولید داخلی در خودرو ایران به‌عنوان نماینده خودروهای پرمصرف داخلی برای طبقه متوسط ​​مورد بررسی قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است که با افزایش قیمت خودرو، فاصله قیمت کارخانه تا بازار بیشتر می شود و این مشکل دشوارتر می شود.

همانطور که در نمودار زیر نشان داده شده است، تا سال ۲۰۱۵ بین سطوح این سه متغیر تفاوت معناداری وجود ندارد. از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ و میانگین افزایش قیمت دلار، قیمت کارخانه و قیمت خودرو در بازار همچنان روند صعودی دارد. اما از سال ۲۰۱۸ متغیر قیمت بازار از قیمت کارخانه فاصله گرفته و سعی در جبران مابه التفاوت دلار دارد. یک عامل کلیدی در ایجاد این تغییر، تغییر درک عمومی از خودرو به عنوان یک کالا برای حفظ ارزش برای پول است. اما با این تفاسیر، از ابتدای دهه ۱۴۰۰، با تشدید سیاست‌های محدودکننده انتقال پول و ریسک خرید دلار و سکه، قیمت خودرو و نرخ دلار به یک چالش اساسی تبدیل شده است.

در قسمت قبل این گزارش اشاره شد که ترکیبی از شرایط کلان اقتصادی و رویکرد کلی برای حفظ ارزش پولی از عوامل اصلی تاثیرگذار بر افزایش قیمت خودرو در بازار آزاد طی سه سال گذشته است.
اما سوالی که در این شرایط مطرح می شود این است که چرا عرضه خودرو در بورس کالا نتوانسته سرعت قیمت بازار آزاد را کاهش دهد و آیا بورس کالا در کنار عوامل ذکر شده می تواند عامل افزایشی محسوب شود؟ اولین نکته این بررسی قیمت کلی خودرو بین افراد بر اساس دلار است. دلاری شدن اقتصاد در همه بخش ها به ویژه کالاهای سرمایه ای در سال های اخیر کاملاً مشهود بوده و کمبود عرضه خودرو در بورس کالا نمی تواند مردم را مجبور کند کالاهای سرمایه ای خود را با قیمت کمتر عرضه کنند.
از طرفی فاصله بین قیمت کارخانه و بازار خودرو بسیار نگران کننده شده است و بخش زیادی از این اختلاف قیمت نه به جیب کارخانه و نه به جیب مصرف کننده نمی رود، بلکه مسئله رانت در اینجا نقش خود را نشان می دهد.

برای روشن شدن موضوع کافی است نگاهی به سبد فروش محصولات ایران خودرو از ابتدای سال ۱۴۰۱ تا پایان ماه هشتم سال داشته باشیم.
بر این اساس، ایران خودرو در هشت ماهه نخست سال ۱۳۹۰ تقریبا ۳۷۵ هزار دستگاه خودروی سواری به فروش رساند که میانگین فروش ماهانه ۴۷ هزار دستگاه را نشان می دهد. اما در نهمین ماه سال سهم توزیع در بورس کالا ۱۰۱۰۰ خودرو است. جالب اینجاست که این حجم توزیع به حدود ۲۵۰۰۰ دستگاه نیاز دارد. اگرچه حرکت تحویل خودرو در بورس کالا شتاب بیشتری گرفته و این بستر را بازاری کرده است، اما آمارهای فوق حاکی از آن است که سهم تحویل خودرو در بورس کالا به ۲۵ درصد و ۷۵ درصد از کل فروش ماهانه نرسیده است. خودروی فروش کالای ایرانی همچنان به روش قدیمی ساخته می شود و سود اصلی آن به جیب برخی افراد و گروه ها می رود.

یکی دیگر از مشکلات عرضه محصولات در بورس کالا این است که افرادی با توان مالی متوسط ​​این محصولات را در بورس کالا با قیمتی کمتر از بازار خریداری می کنند و با قیمت بالاتر در بازار می فروشند و در نتیجه سود نابسامانیزیادی دارند.

در پاسخ به این مشکل باید گفت که اولاً عرضه در مبادله کالا باعث افزایش شفافیت خریداران می‌شود، ثانیاً با افزایش حجم عرضه، تعداد نمایندگی‌های خودرو افزایش می‌یابد و عاملی مؤثر برای ثبات می‌شود. یا قیمت های بازار کاهش می یابد و در نهایت پول بیشتری نصیب کارخانه و سهامداران می شود که باعث کاهش اجاره بها برای برخی افراد می شود.
در پایان می توان نتیجه گرفت که عرضه خودرو در بورس تا حد زیادی به نفع سهامداران، مصرف کنندگان و مردم عادی است و ایرادات دلسوزانه برای رفاه عمومی نبوده و صرفاً برای حفظ رانت بوده است که میزی را برای افراد خاص فراهم می کند.